Het zijn turbulente tijden voor boeren en grondeigenaren. De minister voor Natuur en Stikstof presenteerde op 1 april 2022 haar plannen voor het aanpakken van de Nederlandse stikstofproblematiek. Onderdeel van deze plannen is het uitkopen van agrarische bedrijven. De regering wil in 2030 de stikstofbelasting op de Natura 2000-gebieden zo met de helft reduceren. Er gaan steeds meer stemmen op voor een integrale, gebiedsgerichte aanpak die verder reikt dan alleen de Natura 2000-gebieden.
Het op vrijwillige basis aankopen van landbouwgrond of het afwaarderen van landbouwgrond naar een natuurfunctie is niet nieuw. Op provinciaal niveau bestaat al jaren de subsidieregeling voor functieverandering en in sommige provincies, zoals de provincie Gelderland, is het mogelijk aankoopsubsidie te krijgen als landbouwgronden worden gekocht met het oogmerk er natuur van te maken wanneer deze zijn begrensd binnen het Nationaal Natuurnetwerk. En op Rijksniveau is er bijvoorbeeld de subsidie Versneld Natuurherstel, waarvoor in het voorjaar van 2022 bijna € 40 miljoen beschikbaar was.
Basis voor taxatie
In voornoemde regelingen is de zogenaamde marktwaarde de basis voor een taxatie. Een taxateur verstaat onder marktwaarde ‘het geschatte bedrag waartegen vastgoed tussen een bereidwillige koper en een bereidwillige verkoper na behoorlijke marketing in een zakelijke transactie zou worden overgedragen op de peildatum, waarbij de partijen met kennis van zaken, prudent en niet onder dwang zouden hebben gehandeld’. De animo vanuit de grondeigenaren is echter beperkt. Dat kan komen door een gebrek aan bereidwilligheid. Bovendien maakt onbekend ook onbemind. Mogelijk dat bereidwillige grondeigenaren niet aan de subsidievoorwaarden voldoen of daaraan twijfelen.
Grondbank of grondfonds
Provincies en Rijk gooien nu een nieuw wapen in de strijd: een grondbank of grondfonds gevuld met vele miljoenen. Dit instrument biedt overheden de mogelijkheid om vooruitlopend op wat komen gaat gronden te verwerven. Op basis van de huidige inzichten is de verwachting dat ook hierbij sprake zal zijn van vrijwilligheid en lijkt ook hier marktwaarde het uitgangspunt. Desondanks wil de minister boeren ‘een woest aantrekkelijk aanbod’ doen, zoals zij het zelf noemt. De voorwaarden om in aanmerking te komen, zullen echter minder steng zijn, omdat ze niet direct gebonden zijn aan een concrete ruimtelijke begrensde opgave, zoals afronding van het Natuurnetwerk of een specifiek Natura-2000-gebied. Het biedt een kans voor bereidwillige grondeigenaren.
Onteigening als het echt niet anders kan
Inmiddels is wel duidelijk dat de niet-bereidwillige eigenaar, die een volledige schadeloosstelling verlangt, nog even geduld moet hebben tot het onteigeningsinstrument van stal wordt gehaald. Provincies krijgen tot 1 juli 2023 de tijd plannen te maken in het kader van de Gebiedsgerichte Aanpak (GGA). De Minister wil ‘pas’ onteigenen als het echt niet anders kan. Maar onteigening, waarbij een gerechtigde volledig wordt schadeloos gesteld volgens de beginselen van de onteigeningswet, volgt per definitie pas nadat een minnelijk traject niet tot resultaat heeft geleid. De keuze van de minister voor vrijwilligheid betekent dus mogelijk dat op korte termijn geen extra stikstofruimte beschikbaar komt voor woningbouwplannen en aanleg van infrastructuur. De kritische reactie van Bouwend Nederland op het stikstofplan valt daarom te begrijpen. De keuze van projectontwikkelaars om de boer dan maar zelf een aanbod te doen, ligt voor de hand: als het niet de Staat is, die meer dan de marktwaarde betaalt, is staatssteun immers ook geen issue.
Turbulente tijden
Kortom, het zijn niet alleen turbulente tijden voor grondeigenaren. Het zijn ook bijzondere en interessante tijden voor rentmeesters. Met het groter worden van het stikstofdossier neemt ook de complexiteit toe. Voor zowel overheden als particulieren is het daarom meer dan ooit van belang deskundigheid in te schakelen. De beëindigde rentmeesters (NVR) van Saltus Beheer kunnen daarbij helpen.
